Türkiye’nin en köklü tarih dergisi Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi Nisan 2020 – Sayı 400’de yayınlanan Prof. Dr. Ahmet Taşağıl‘ın “Türk Tarihinde Liderler: Tonyukuk” başlık yazısı:
Türk Tarihinde Liderler serimizin bu bölümünde Unesco tarafından Tonyukuk yılı ilan edilmesi vesilesi ile Tonyukuk’tan bahsetmeyi uygun bulduk. Tonyukuk’un sayfalara sığmayacak bir lider olduğunu mutlaka ifade etmeliyim. Bugüne kadar hiçbir şekilde hiçbir yerde bilimsel olarak dile getirmemiş olsamda, Tonyukuk’un üstlendiği görevlerden dolayı, bu kelimenin bir unvan olduğunu düşünmekteyim.
“Ton” veya “Tun”, eski Türkçede “birinci” demektir. “ukuk” un ise “sözcü” olduğunu düşünüyorum. Tartışmalı bir konu olmasına rağmen, Tonyukuk’un devlet sekreteri, devlet sözcüsü anlamına geldiğini düşünüyorum. Bu kesin olmayan bir yorumdur. Ama yaptığı işlere baktığımızda, bu görevle örtüşmektedir. Çin kaynaklarında, Uygurlar zamanında, Tonyukuk olduğuna dair veya aynen devam ettiğine dair görüşler olsa da, onunla bu Tonyukuk’un hiçbir ilgisi yoktur.
Tonyukuk 646 yılında Kuzey Çin’de esir Türklerin bulunduğu bir bölgede doğdu. “Aşide” ailesine mensuptu. Biliyorsunuz Göktürkler, hanedan ailesi olan “Aşina” ailesinden gelmektedir. Bir de, onun sürekli irtibat halinde olduğu ve ona her konuda yardımcı olan “Aşide” ailesi söz konusudur. I. Göktürk dönemine ait Aşide ailesiyle ilgili olarak sadece bir yerde bilgi geçmektedir. 620 yıllarına ait çok açık belge ve bilgi yoktur. Ancak II. Göktürk Devleti’nin bağımsızlık süreciyle birlikte, Aşide ailesinin ön plana çıktığını görüyoruz. Bunlar Aşide Fıncı ve Aşide Ninşufu’dur. Bunların ilk iki bağımsızlık hareketinde önemli roller oynadıklarını ama, başarısız olduklarını biliyoruz. II.Göktürk Devleti kurulduğu zaman Tonyukuk hapistedir. Yani devletin kuruluşunda Tonyukuk yoktur, sonradan dahil olmuştur. Fakat yazıtında devlet kurulduğunda kendisinin Çin’de bulunduğuna dair herhangi bir bilgi vermemektedir. Bu konu ile ilgili bilgilerden ilk kez, Çin kaynaklarından toplayıp orjinal belgeleriyle birlikte yayınladığımız “Göktürkler” ve Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlanan “Türk Model Devleti Göktürkler” adlı eserlerimde bahsettim.
Yazının devamını Türkiye’nin en köklü tarih dergisi Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi Nisan 2020 – Sayı 400‘de bulabilirsiniz. Dergimize abone olabilir veya bu sayıyı satın alabilirsiniz.
